Tết Đoan Ngọ đi hái lá làm thuốc
Tết Đoan Ngọ (mồng năm tháng năm) là Tết có vị trí quan trọng trong đời sống người dân Việt Nam xưa và nay, nó chỉ đứng thứ hai sau Tết Nguyên Đán.
Vào dịp này nhà nhà, làng làng đều sửa lễ cúng ông bà tổ tiên, cúng thần thánh, cúng các vị tổ sư của nghề. Các chàng rể thì phải sắm quà biếu bố mẹ vợ nhân tết mồng năm, trong đó thường có mấy thứ: ngỗng, dưa hấu, hoặc đậu xanh đường cát. Học trò cũng đến tết thầy, lễ vật tuỳ tâm. Đặc biệt đây là tết chú ý đến việc bảo vệ sức khỏe, ngăn ngừa sâu bọ làm giảm sức khỏe của con người.
Có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc song ở Việt Nam tết Đoan Ngọ cũng còn gọi là "ngày giết sâu bọ" là ngày phát động bắt sâu bọ, tiêu diệt bớt các loài gây hại cho cây trồng trên cánh đồng, trong đó nhiều loài sâu có thể ăn được và chúng được coi như là chất bổ dưỡng. Người ta tin rằng khi ăn món ăn đầu tiên trong ngày này thì sâu bọ, giun sán trong người sẽ bị chết hết.
Chính vì quan niệm đó những thứ lá được hái trong dịp này để nấu nước uống được xem như là vị thuốc quý được cất giữ trong nhà phòng khi bất trắc. Các loại lá mồng năm, ngoài việc trị bệnh, còn là một nguồn thức uống hằng ngày, thay cho cây chè, lá gì nấu ra cũng có màu nâu đục, vị thơm ngon.
Người dân quê hái lá mồng năm về bán ở các phiên chợ.
Ở quê tôi có tục sau khi cúng kính trong ngày mồng năm xong mọi người rủ nhau lên đồi sau vườn hái lá về phơi làm nước uống vừa làm thuốc chữa bệnh. Tục hái thuốc mùng 5 cũng bắt đầu từ giờ Ngọ, bởi theo quan niệm dân gian đó là giờ có dương khí tốt nhất trong cả năm, lá cây cỏ thu hái được trong giờ đó có tác dụng chữa bệnh tốt, nhất là các chứng ngoại cảm, các chứng âm hư.
Người ta hái bất kỳ loại lá gì có sẵn trong vườn, trong vùng, miễn sao đủ trăm loại, nhiều ít không kể, nhất là lá ích mẫu, lá cối xay, lá vối, ngải cứu, sả, tử tô, kinh giới, lá tre, lá bưởi, cam, chanh, quýt, mít, muỗm, hành, tỏi, gừng, chè, ổi, trầu không, sài đất, sống đời, bồ công anh, sen, vông, lạc tiên, nhọ nồi. Cây và lá đủ loại hái về, băm nhỏ trải dài dọc lối đi, mùi nồng thơm thoang thoảng.
Lá mồng năm sau khi phơi vài nắng cho khô, sẽ cho vào giỏ hay bao, cất lên giàn bếp, lúc hữu sự mới lấy ra dùng. Đó có thể xem là tủ thuốc gia đình, vị lương y đắc dụng trong những cơn đau bụng, ngộ độc thức ăn, đi tả, nửa khuya gà gáy cấp kỳ. Chỉ cần một nắm nhỏ, cho vào om đất, sắc đặc queo, mùi thuốc bay sực nức, uống vào, bệnh sẽ thuyên giảm ngay.
Ngày nay mặc dù y học phát triển, các loại thuốc chữa bệnh phong phú song tục hái lá mồng năm về làm thuốc hay bán ở các chợ vẫn tồn tại sống ở đa số các làng quê và mặc nhiên tồn tại như một lễ tục dân tộc cổ truyền mỗi khi ngày tết Đoan Ngọ về.
Hoàng Anh
